Wiele bibliotek XXI wieku kojarzy się z nowoczesną architekturą, przestrzennym wyposażeniem, kolorowymi aranżacjami i nowymi mediami. Ale są również biblioteki usytuowane w nietypowych budynkach, również nowocześnie zaaranżowane, wykorzystujące technologie informatyczne i zasługujące na miano Biblioteki XXI wieku. W takim właśnie budynku – perełce Żagania, czyli przepięknej barokowej rezydencji Pałacu Książęcym – mieści się Miejska Biblioteka Publiczna w Żaganiu, która w roku 2012 zdmuchnie 65 świeczek na torcie urodzinowym.

Biblioteka w Żaganiu powstała 1 marca 1947 roku, prawie w rok po opublikowaniu Dekretu o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi z 17 kwietnia 1946 roku. Na mocy tego właśnie dekretu powołano Powiatową Bibliotekę Publiczną. Początkowo mieściła się na Placu Klasztornym, kolejna siedziba znajdowała się przy ul. 1 Maja 27

(obecnie Keplera) – Restauracja Piastowska. W latach 50., jak wynika z Kwestionariusza sprawozdawczo statystycznego, Powiatowa Biblioteka Publiczna mieściła się w Pałacyku przy ul. Świerczewskiego 7 [1]. Wyposażenie było bardzo skromne: 2 regały, stół, 4 krzesła i biurko. W początkach działalności księgozbiór liczył 550 woluminów [2]. Duża część książek pochodziła z darów od osób prywatnych i tylko nieliczne pozycje były przekazane przez Powiatowy Związek Samorządowy, z którym początki działalności biblioteki były ściśle powiązane. Zaledwie ¼ zbiorów stanowiły książki przesłane przez Ministerstwo Oświaty. Pomimo stale rosnącego zapotrzebowania na książkę zbiory były udostępniane tylko 3 razy w tygodniu po 4 godziny [3]. Kadra biblioteki bardzo często się zmieniała. Od roku 1947 do 1954 stanowisko kierownicze powierzano 7 osobom [4]. Dziś trudno stwierdzić, kto był jako pierwszy kierownikiem Biblioteki i kierował jej działalnością od podstaw. Prawdopodobnie był to jej pierwszy darczyńca Ksawery Dębski. Cytując za Robertem Zarzyckim, autorem książki Żagań 1945-1950, w roku 1948 kierowniczką PBP była Irena Zielińska, a od września 1949 Teofila Kulikowska [5]. W roku 1952 funkcję kierowniczą powierzono Wandzie Jarosz [6]. W roku 1953 na stanowisku kierownika Powiatowej Biblioteki zatrudniony został Leopold Feldt, natomiast Miejskiej Biblioteki Publicznej – Genowefa Brzosko [7]. Rok 1954 przyniósł kolejną zmianę – kierownikiem Powiatowej Biblioteki Publicznej i Miejskiej Biblioteki Publicznej zostaje Maria Lankajtes [8] i zarządza placówką do roku 1968, w którym kierownikiem zostaje Emilia Lis [9]. Funkcję tą sprawuje do roku 1973.

Powiatowa Biblioteka Publiczna umożliwiła dostęp do książki mieszkańcom miasta i wsi, poprzez organizowanie w powiecie żagańskim punktów bibliotecznych [10]. Ministerstwo Oświaty i Kultury pismem z 23 listopada 1948 roku, skierowanym do Kuratoriów Okręgów Szkolnych Inspektorów zarządziło zorganizowanie i otwarcie bibliotek gminnych oraz punktów bibliotecznych tak rozmieszczonych aby było możliwe jak największe dotarcie do czytelników. 16 stycznia 1949 roku odbyła się w Iłowej Żagańskiej powiatowa uroczystość związana z otwarciem 5 Gromadzkich Bibliotek: w Brzeźnicy, Dzietrzychowicach, Iłowej Żagańskiej, Świętoszowie i Witoszynie.

Znaczna poprawa w upowszechnianiu czytelnictwa w samym Żaganiu nastąpiła po utworzeniu w roku 1951 Miejskiej Biblioteki Publicznej z siedzibą w Pałacyku przy

ul. Świerczewskiego 7 (obecnie Jana Pawła II). Rok później otworzono Czytelnię dla Dorosłych. 29 grudnia 1954 roku, w oparciu o pismo Ministerstwa Kultury i Sztuki z dnia 15 listopada 1954 roku, dokonano połączenia Miejskiej Biblioteki Publicznej i Powiatowej Biblioteki Publicznej i powołano Powiatową i Miejską Bibliotekę Publiczną. Połączone książnice pozostały w dotychczas zajmowanym lokalu przy ul. Świerczewskiego 7, gdyż lokal ten mieścił obie instytucje [11]. Nowo powstała biblioteka dysponowała już księgozbiorem w ilości 15 313 woluminów [12]. W tym momencie rozpoczął się również okres rozwoju placówek bibliotecznych na terenie miasta i powiatu. Z listu pracownika zatrudnionego w latach 1957-1958 wynika, że biblioteka podlegała pod Wydział Kultury Powiatowej Rady Narodowej w Żaganiu. „Z przeszłości… zadaniem naszym była praca na miejscu w Żaganiu w czytelni i wypożyczalni, a także organizowanie imprez czytelnikom i mieszkańcom, informacji bibliotecznej, głównie osobom uczącym się, opieka nad zbiorami i pomoc instruktażowa bibliotekarzom w powiecie” [13]. Zadaniem bibliotekarzy było również prowadzenie audycji w żagańskim radiowęźle. „…i tu co drugi dzień opowiadałam dzieciom bajki. Gdy szłam do radiowęzła, to już na ławeczkach dookoła siedziały dzieciaki i zaciekawione pytały: proszę Pani, jaka dziś będzie bajka? Słuchaczy miałam licznych i miłych..." [14]. Z listu wynika również, że Pani Maria Lankajtes, ówczesna kierownik była bardzo zaradna i zawsze znajdowała sposób, by pozyskać pieniądze z Rady Powiatowej na nagrody w organizowanych konkursach, zdobyła nawet „…>kasę< na rowery (2 szt.), które były niezbędne do pracy w terenie przy lustracji bibliotek” [15].

Rok 1957 to następny etap w uzupełnianiu sieci bibliotek publicznych. W Dniach Oświaty, Książki i Prasy powołano pierwszą Filię Biblioteczną nr 1 w dzielnicy Żagania Kolonia Laski. W tym samym roku powstała również Gminna Biblioteka w Jeleninie oraz Osiedlowa Biblioteka Publiczna w Gozdnicy. W roku 1958 powstały biblioteki w Bożnowie i w Miodnicy. W roku 1959 powołano Filię Biblioteczną nr 2 w dzielnicy Żagania Moczyń oraz Gminną Bibliotekę Publiczną w Koninie Żagańskim. Placówki te zamykały ostatni etap tworzenia sieci bibliotek publicznych. Zaczął się okres pełnego rozwoju placówek bibliotecznych, zmieniano lokale, wyposażenie, gromadzono księgozbiór [17]. 29 września 1960 roku utworzono samodzielny Oddział dla Dzieci i Młodzieży z Czytelnią przy ul. Świerczewskiego 7 [18]. W roku 1963 założono pierwszy Punkt Biblioteczny w Szpitalu Powiatowym w Żaganiu.

Dni Oświaty, Książki i Prasy w maju 1972 roku, z uwagi na Międzynarodowy Rok Książki, miały charakter specyficzny. Chodziło o ukazanie roli książki w kształtowaniu nowego modelu kultury. W Żaganiu uroczystości zbiegły się z obchodami 25-lecia Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, co sprzyjało nadaniu całej imprezie odpowiedniego klimatu. 3 i 4 maja 1972 roku odbyła się sesja naukowa „Rola książki w kształtowaniu kultury umysłowej”; honorowym przewodniczącym był Bogdan Suchodolski. Wprowadzający referat Waldemara Voise z Warszawy dotyczył dawnych i nowych sporów o książkę [19. W drugim dniu sesji ówczesna kierownik Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Żaganiu, Emilia Lis w swoim wystąpieniu zapoznała zebranych z historią powstania Biblioteki oraz z obecną sytuacją bibliotekarstwa żagańskiego. Z jej wypowiedzi wynikało, że w powiecie żagańskim działało w tamtym czasie 14 bibliotek (w tym 3 filie biblioteczne), 3 Oddziały dla Dzieci, 40 punktów bibliotecznych. Biblioteki dysponowały księgozbiorem w ilości 112 917 woluminów, z których w 1971 roku korzystało 11 714 czytelników wypożyczając 230 340 książek. 25,3% mieszkańców powiatu żagańskiego było czytelnikami bibliotek. Biblioteka dysponowała również czytelnią, w której gromadzony był księgozbiór ze wszystkich dziedzin wiedzy. W tamtym okresie prenumerowano 80 tytułów czasopism.

Rozwinięta sieć placówek bibliotecznych na terenie powiatu żagańskiego zaspakajała w stopniu dostatecznym zapotrzebowanie mieszkańców wsi i miast na literaturę niebeletrystyczną, przydatną w podnoszeniu poziomu wiedzy i przygotowania zawodowego. „Ciągłemu ulepszaniu ulegały kwalifikacje kadry pracującej w bibliotekach wszystkich szczebli” [21]. Oprócz wypożyczania i udostępniania już w latach 50. i 60. prowadzono różnorodne formy działalności kulturalno-oświatowej: odczyty, dyskusje, wspólne czytanie lektur i bajek oraz spotkania autorskie.

Program Rozwoju Kultury w latach 1966-1970 przewidywał skoncentrowanie się na zadaniach w zakresie rozwoju bazy, koordynacji środków, współdziałania placówek kultury. W planach na zakup wyposażenia do Biblioteki i innych pomieszczeń przeznaczono 300 000 złotych, a na przeniesienie Biblioteki do nowego lokalu i jego remont przewidziano 250 000 złotych. Pod koniec pięciolatki księgozbiór miał wzrosnąć do 139,5 tys. woluminów [22].

Od 1973 roku stanowisko dyrektora Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej obejmuje Teresa Górska, która z dużym zaangażowaniem zarządzała żagańską placówką do roku 2005. Wówczas awans na dyrektora otrzymuje Jadwiga Gargula, która po trzech latach rezygnuje ze stanowiska.

Kolejne zmiany w sieci bibliotecznej nastąpiły 1 czerwca 1975 roku, wraz z wprowadzeniem dwustopniowego podziału administracyjnego, kiedy to Powiatową i Miejską Bibliotekę Publiczną przemianowano na Miejską Bibliotekę Publiczną.

W roku 1983 Miejska Biblioteka Publiczna przeprowadza się do pomieszczeń

w Żagańskim Pałacu Kultury przy ul. Szprotawskiej 4. „Książnica licząca 80 tys. woluminów ma w mieście 2 filie: dla filii trzeciej gromadzone są na razie książki, gdyż dotąd biblioteka nie może otrzymać pomieszczenia” [23]. „… wbrew oczekiwaniom zmalała liczba czytelników. Większość czytelników mieszka za Bobrem, do pałacu mają za daleko… Zarejestrowanych jest ponad 3 tysiące czytelników. Zmniejszyła się liczba wypożyczeń książek. Stąd wniosek, że trzeba skrócić drogę do biblioteki poprzez otwarcie filii osiedlowych” [24]. W roku 1988 powstaje Filia Biblioteczna nr 3 na Osiedlu XXX-lecia w Żaganiu.

29 maja 1989 roku ponownie oddano Bibliotece do użytku, po remoncie klasycystyczny pałacyk przy ul. Świerczewskiego 7 (obecnie Jana Pawła II). Tego dnia zorganizowano tam wojewódzkie uroczystości z okazji Dnia Działacza Kultury. Wręczono odznaczenia twórcom i animatorom kultury. Dzięki staraniom Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Zielonej Górze została otwarta ekspozycja stała „Z dziejów książki polskiej na Dolnym Ślasku” [25]. W pałacyku znajdowały się pomieszczenia Dyrekcji, Dział Gromadzenia i Opracowania Zbiorów oraz Oddział dla Dzieci i Młodzieży z Czytelnią. W tym samym roku w budynku przy ul. Świerczewskiego 7 powstała Filia Biblioteczna nr 4 dla dorosłych.

Lata 90. to trudny okres w funkcjonowaniu Biblioteki. Transformacja ustroju państwa pogłębiła trudności finansowe placówki. Zatrudnienie zmniejszyło się o połowę, przy jednoczesnym wzroście liczby czytelników. Zdołano jednak utrzymać 4 filie biblioteczne, kosztem skróconych godzin pracy [26]. W latach 90. co szósty mieszkaniec Żagania był czytelnikiem Biblioteki. W czasach zmniejszonych nakładów na kulturę czytelnictwo w Żaganiu ciągle wzrastało.

W roku 2000 Miejskiej Bibliotece Publicznej zostają powierzone funkcje Biblioteki Powiatowej. W XXI wiek żagańska Biblioteka wkroczyła szczęśliwie. Dzięki przychylności władz miejskich otrzymała dodatkowe środki na zakup sprzętu komputerowego oraz oprogramowania [27]. W roku 2003 Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Żaganiu zostaje ponownie Miejską Bibliotekę Publiczną. Nadal prowadzi szeroką działalność kulturalno-oświatową. Rozpoczyna również proces komputeryzacji w systemie bibliotecznym PROLIB. Przyłącza się do Centrum Przetwarzania Danych Bibliotecznych przy WiMBP w Zielonej Górze. Dzięki staraniom władz w roku 2005 przeprowadzono modernizację MBP w pomieszczeniach Żagańskiego Pałacu Kultury w Żaganiu, gdzie przeniesiono również Oddział dla Dzieci i Młodzieży z Czytelnią. W 2006 roku przy Czytelni Ogólnej i Prasy dla Dorosłych rozpoczyna działalność Centrum Informacji Młodzieżowej i Centrum Multimedialne. Centrum Informacji Młodzieżowej (CIM) powstało w ramach projektu dofinansowanego ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu w ramach programu Strategii Państwa dla Młodzieży. W roku 2007 odbyły się uroczyste obchody 60-lecia działalności Miejskiej Biblioteki Publicznej w Żaganiu.

Rok 2008 przyniósł kolejną przeprowadzkę. Musieliśmy opuścić piękny, samodzielny budynek na Jana Pawła II (dawniej Świerczewskiego) i obecna tam dobrze działająca Filia nr 4 została przeniesiona do nowej siedziby na ul. Nocznickiego 18.
 

Obecnie sytuacja lokalowa i kadrowa biblioteki jest w miarę ustabilizowana. Od 10 marca 2009 roku mam przyjemność zarządzać żagańską placówką, która w roku 2012 kończy 65 lat. Cieszymy się, że nadal istniejemy na mapie kulturalnej województwa lubuskiego i godnie reprezentujemy nasze Diabelsko Piękne Miasto. Tak jak Żagański Pałac Książęcy jest wizytówką naszego miasta, tak i my odnaleźliśmy się w nowej, bardzo wymagającej rzeczywistości. Udało się dostosować barokowe pomieszczenia do potrzeb współczesnych użytkowników. Staramy się być placówką nowoczesną, wzbogacać ofertę i pokazywać, że wciąż jesteśmy potrzebni. W bibliotece głównej i 4 filiach posiadamy ponad 122 tysiące woluminów literatury pięknej, popularnonaukowej i naukowej. Poszerzamy swoją ofertę o filmy i cieszące się dużą popularnością książki mówione. Staramy się na bieżąco uzupełniać księgozbiór w oparciu o dezyderaty czytelnicze. Obsługujemy rocznie ponad 4 500 czytelników. W oferowanych usługach Biblioteka wykorzystuje technologie informatyczne. Posiadamy 17 stanowisk komputerowych, w tym 9 do dyspozycji czytelników z darmowym dostępem do internetu. Dotychczasowa baza rekordów bibliograficznych obejmująca na dzień 31 grudnia 2011 roku 37% całości księgozbioru widoczna jest w module katalogu OPAC WWW.

Miejska Biblioteka Publiczna oprócz działalności podstawowej prowadzi w środowisku lokalnym ożywioną działalność edukacyjną, kulturalną i rozrywkową. Duża w tym zasługa kadry pracowniczej, która z pasją angażuje się w inicjowanie i przygotowywanie różnego typu przedsięwzięć. Od lutego 2010 roku przy Oddziale dla Dzieci i Młodzieży działa Klub Małego Dziecka. W programie rodzinnych spotkań mamy głośne czytanie, zabawy ruchowe, integracyjne i edukacyjne, zajęcia plastyczne, prelekcje z fachowcami z dziedziny wychowania i rozwoju małego dziecka

Promocji czytelnictwa służą dyskusje odbywające się podczas spotkań Dyskusyjnego Klubu Książki. Organizujemy spotkania z autorami ulubionych lektur, wieczory poetyckie. Od roku 2009 ogromną popularnością cieszą się Poetyckie Koncerty Życzeń, podczas których osoby, które podejmują próby twórczości poetyckiej, mogą zaprezentować swój dorobek. Prowadzimy Komputerową Szkołę Seniora oraz spotkania miłośników książek w ramach akcji Uwolnij książkę.

Od kilku lat podczas Tygodnia Bibliotek i festynu miejskiego zwanego Jarmarkiem Michała organizujemy Kiermasz Taniej Książki. Dużym powodzeniem cieszą się nasze akcje „Lato i Zima w mieście”.

W roku 2009 i 2011 zostaliśmy laureatami drugiej edycji programu grantowego „Bank Dziecięcych Uśmiechów” Fundacji BZWBK. Zorganizowaliśmy dla dzieci wakacje pod hasłem Biblioteka pełna słońca i zabawy oraz ferie zimowe 2012 pod hasłem Mosty, które łączą pokolenia. W ramach działań na rzecz regionu bierzemy czynny udział w organizacji Parafialnego Spotkania z Muzami przy Kościele pw. Św. Krzyża w Żaganiu.

Imprezy organizowane przez Bibliotekę, czasem przy współpracy z innymi instytucjami stanowią możliwość bezpłatnego udziału w ciekawych wydarzeniach kulturalnych. Spotkania urozmaicane są muzyką, śpiewem i tańcami miejscowych zespołów ludowych. Dzięki temu jesteśmy dobrze postrzegani w środowisku. Słyszymy, że nasza oferta jest lekarstwem na chwile zwątpienia, bezradności czy frustracji. Aby było nas bardziej widać prowadzimy od roku 2009 stronę internetową (www.biblioteka.zagan.pl), utrzymujemy kontakt z prasą, chętnie chwalimy się naszą działalnością na ogólnopolskim portalu Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich oraz na stronie Bibliotekarza Lubuskiego.

Jubileusz 65-lecia żagańskiej Biblioteki świętujemy wspólnie z naszymi użytkownikami od początku roku. Tydzień Bibliotek 2012 z dumnym hasłem Biblioteka ciągle w grze! obfitował w wiele atrakcji dla dużych i małych czytelników. W tych jubileuszowych chwilach refleksji przypominamy sobie miejsca i ludzi, którzy tą instytucję tworzyli. Im wszystkim w tym miejscu symbolicznie dziękuję. Dziękuję również Pani Genowefie z Darłowa (pracownikowi PiMBP w latach 1957-1958), która napisała do mnie list. Dziękuję za spotkanie Pani Henryce (pracownikowi PiMBP w latach 1959-1995) i jej mężowi Panu Stanisławowi (pracownikowi PiMBP w latach 1957-1970), którzy wzbogacili historię Biblioteki, jaką znałam oraz Pani Teresie Górskiej, której artykuł w Zeszytach Żagańskich był dla mnie inspiracją. Uroczyste podsumowanie Jubileuszu planujemy 19 października 2012 r. Już teraz serdecznie zapraszamy.

Magdalena Śliwak

MBP Żagań

 

[1] Archiwum Miejskiej Biblioteki Publicznej w Żaganiu, Sprawozdania statystyczne 1952-1953, Kwestionariusz sprawozdawczo-statystyczny biblioteki za II półrocze 1952 roku.

[2] Emilia Lis, 25 lat Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, „Nadbobrze Żagańskie”, czerwiec 1972, s.6.
[3] Kronika Miejskiej Biblioteki Publicznej w Żaganiu.
[4] Tamże.
[5] Robert Zarzycki, Żagań 1945-1950, Żagań 2005, s.107.

[6] Archiwum Miejskiej Biblioteki Publicznej w Żaganiu, Sprawozdania statystyczne 1952-1953, Kwestionariusz sprawozdawczo-statystyczny bibliotek za II półrocze 1952 roku.

[7] Archiwum Miejskiej Biblioteki Publicznej w Żaganiu, Sprawozdania statystyczne 1952-1953, Sprawozdanie jednostkowe w zakresie publicznych bibliotek powszechnych za I i II półrocze 1953 roku.

[8] Archiwum Miejskiej Biblioteki Publicznej w Żaganiu, Sprawozdania statystyczne 1954-1959, Sprawozdanie jednostkowe publicznej biblioteki powszechnej za 1954 rok.
[9] Archiwum Miejskiej Biblioteki Publicznej w Żaganiu, Sprawozdania Gus 1968-1971, Sprawozdanie zbiorcze w zakresie publicznych
bibliotek powszechnych za rok 1968.
[10] Emilia Lis, 25 lat Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, „Nadbobrze żagańskie”, czerwiec 1972, s.6.
[11] Kronika Miejskiej Biblioteki Publicznej w Żaganiu . Rękopis ze zbiorów MBP w Żaganiu.
[12] Tamże.
[13] Z listu pracownika biblioteki w Żaganiu – instruktora w latach 1957-1958.
[14] Tamże.
[15] Tamże.
[16] Emilia Lis, 25 lat Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, „Nadbobrze żagańskie”, czerwiec 1972, s.6.
[17] Tamże.
[18] Kronika Miejskiej Biblioteki Publicznej w Żaganiu.
[19] Waldemar Voise, Sesja naukowa – Rola książki w kształtowaniu kultury umysłowej, „Nadbobrze żagańskie”, czerwiec
1972, s. 6-7.
[20] Emilia Lis, 25 lat Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, „Nadbobrze żagańskie”, czerwiec 1972, s. 6-7.
[21] Rozwój działalności kulturalnej, „Ziemia Żagańska”, lipiec 1974, s. 7.
[22] Pięciolatka w kulturze, „Nadodrze”, Nr 7, 1971.
[23] Po książki do ŻPK, „Gazeta Lubuska”, Nr 22, 1983, s.7.
[24] Zbigniew Ryndak, Zamiast pod strzechy trafiły do pałacu, „Gazeta Lubuska”, Nr 189, 1986, s. 7.
[25] Działacze kultury z całego województwa spotkają się w Żaganiu, „Gazeta Lubuska”, Nr 124, 1989, s. 7.
[26] Teresa Górska, Żagańska książnica, „Zeszyty Żagańskie”, Żagań 2002, s. 83.
[27] Tamże.