Z dziejów Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Zielonej Górze (1951–2011)
- Szczegóły
- Małgorzata Lubieniecka-Siadaczka
- Odsłony: 5526
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Zielonej Górze została powołana 1 marca 1951 roku jako Centralna Biblioteka Pedagogiczna. Decyzję o utworzeniu biblioteki podjął Wydział Oświaty Wojewódzkiej Rady Narodowej. Rozpoczęła swoją działalność w niewielkim pokoiku na poddaszu kamienicy przy ulicy B. Chrobrego 21 (obecnie numer 26). Organizatorem i pierwszym dyrektorem biblioteki był Marian Makarewicz. Od początku borykał się z ogromnymi trudnościami kadrowymi i organizacyjnymi, a po trzech miesiącach zrezygnował z kierowania biblioteką.
W maju 1951 roku zarządzeniem Ministra Oświaty bibliotece nadano statut, ustalający jej cele i zadania: gromadzenie dzieł w zakresie pedagogiki i nauk pokrewnych oraz dyscyplin wiedzy objętych programami szkolnymi; pomoc w doskonaleniu zawodowym nauczycieli, innych pracowników oświaty i kandydatów na nauczycieli; organizowanie pedagogicznych bibliotek powiatowych.
Kilka miesięcy później placówkę przemianowano na Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką. W lipcu zatrudniono pierwszego bibliotekarza – Teresę Korobacz. Księgozbiór przesłany przez Ministerstwo Oświaty liczył wtedy 97 woluminów. Sukcesywnie powiększały go dary od Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Kadr Oświatowych, Związku Nauczycielstwa Polskiego, Państwowych Zakładów Wydawnictw Szkolnych, szkół i innych instytucji.
Z początkiem września 1951 roku funkcję dyrektora objął Jan Zeman, który tworzył od podstaw Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką w Zielonej Górze. Zgromadził znakomity księgozbiór zgodny z potrzebami nauczycieli, a profil zbiorów przez niego wyznaczony okazał się najbardziej właściwy przez kolejne dziesięciolecia.
Jego zastępcą w latach 1953–1957 była Antonina Kuśnierz. Wspólnie organizowali sprawnie działającą sieć powiatowych bibliotek pedagogicznych – placówek niezbędnych dla potrzeb rosnących i dokształcających się rzesz nauczycieli. Do realizacji tego zadania służył dział opieki nad bibliotekami w terenie, tzw. Dział Terenowy. Sprawował on opiekę nad bibliotekami powiatowymi w zakresie doboru księgozbioru i szkolenia bibliotekarzy, zaznajamiał kierowników z przepisami i zasadami pracy bibliotekarskiej oraz udzielał rzeczowej pomocy przy organizacji warsztatu pracy. Odpowiadał również za organizację kursokonferencji i narad szkoleniowych.
W połowie listopada 1951 roku otwarto wypożyczalnię i po raz pierwszy udostępniono zbiory czytelnikom, których na koniec roku było 51. Rok później, w kwietniu 1952 roku zorganizowano pierwszą wystawę książek zatytułowaną „Plan sześcioletni i walka o pokój”.
Od początku księgozbiór biblioteki gromadzono w oparciu o wskazania Ministerstwa Oświaty, wytyczne reformy szkolnictwa i programy nauczania. Brano pod uwagę potrzeby środowiska, ogólną liczbę szkół, ich specyfikę oraz liczbę kształcących się nauczycieli i kierunki studiów. Na pierwszym miejscu znajdowała się literatura naukowa, która stanowiła około 59% ogółu zbiorów oraz dzieła klasyków marksizmu. Kolejne miejsce zajmowały nauki społeczne, pedagogika, literatura piękna i psychologia. Księgozbiór był również wzbogacany o nabytki antykwaryczne, głównie wydawnictwa encyklopedyczne, słownikowe, bibliograficzne oraz dzieła z teorii i historii literatury polskiej.
W styczniu 1953 roku bibliotekę przeniesiono do dwuizbowego lokalu o powierzchni 90 metrów kw. mieszczącego się w budynku zajmowanym przez Wojewódzki Wydział Oświaty przy Placu Słowiańskim 9. Urządzono w nim pierwszy kącik czytelniczy i przeprowadzono pierwsze badania czytelnictwa wśród nauczycieli szkół miejskich i wiejskich.
W tym początkowym okresie, mimo wielu niedogodności, czytelnicy często wyrażali swoją wdzięczność i zadowolenie z usług biblioteki w postaci pozytywnych opinii i listów, kierowanych do dyrekcji. Jedna z czytelniczek napisała:
„Od 1952 r. nawiązałam stały kontakt z PBW, korzystając z powiększającego się stale księgozbioru, śledząc uważnie jej rozwój i ciągły wzrost wartościowych pozycji. Pamiętam, jak niewygodnie wspinało się po ciemnych, wąskich schodach budynku przy ulicy B. Chrobrego, w którym wysoko na poddaszu mieściła się biblioteka w małej salce, gdzie z trudem można się było poruszać w poszukiwaniu potrzebnych książek.
Mimo tych trudnych warunków, pracujący tam ludzie witali mnie zawsze pogodnie uśmiechnięci, starali się jak najlepiej i najszybciej wyszukać potrzebne mi pozycje. Dobrze pamiętam toczone z pośpiechem rozmowy z dyrektorem PBW, który niejednokrotnie informował mnie o swych ostatnich »zdobyczach«. Skrzętnie je chwytałam, bo nie tylko oddawały ogromną pomoc w mej niełatwej pracy samokształceniowej, ale także ułatwiały pracę zawodową w Wojewódzkim Ośrodku Doskonalenia Kadr Oświatowych [...]” [1].
• wyświetlano barwne ogłoszenia w kinach,
• przygotowywano duże wystawy we współpracy z Wojewódzką i Miejską Biblioteką Publiczną, Wojewódzkim Ośrodkiem Doskonalenia Kadr Oświatowych i Dyrekcją Okręgową Szkolnictwa Zawodowego,
• w okresie obchodów Dni Oświaty, Książki i Prasy wykorzystywano witryny większych sklepów do umieszczenia pięknie oprawionych książek, i barwnych plakatów,
• umieszczono stałą ekspozycję nowości książkowych w Wydziale Oświaty Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej,
• kolportowano książki pedagogiczne i popularnonaukowe w szkołach małych miast i wsi.
Działania te przynosiły efekty; liczba zapisanych czytelników systematycznie rosła – z 51 czytelników w 1951 roku do 688 w 1954 roku.
W organizowaniu pracy placówki pomagała dyrektorowi Zemanowi Janina Jaczewska, pełniąca od 1957 roku funkcję wicedyrektora. Razem stworzyli z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej ważną placówkę oświatową, która stała się w tamtym okresie ośrodkiem ruchu umysłowego wśród nauczycieli miasta Zielonej Góry i województwa.
W 1957 roku nasza placówka znów musiała zmienić lokalizację. We wrześniu przeniesiono ją do budynku Szkoły Podstawowej nr 9 przy ulicy Strzeleckiej. Przeznaczono dla niej dwie odległe od siebie izby o łącznej powierzchni 85 metrów kw. i osobną piwnicę.
Początek lat 60. przyniósł ożywienie w działalności bibliotek pedagogicznych. W tym czasie realizowano reformę szkolnictwa, wprowadzającą m.in. obowiązkową naukę w ośmioklasowej szkole podstawowej. Biblioteki pedagogiczne, wraz z powstałymi w 1960 roku okręgowymi ośrodkami metodycznymi, zobligowane były do pomocy w realizacji reformy. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka stała się wtedy ważną placówką w systemie doskonalenia nauczycieli. Współpracowała z Wojewódzkim Ośrodkiem Doskonalenia Kadr Oświatowych oraz z Wydziałem Pedagogicznym ZNP, z którymi łączyły ją podobne cele i zadania – zainteresowanie nauczycieli rozwojem czytelnictwa.
Lata 70. – czas reformy systemu oświaty i dostosowywania bibliotek do nowych zadań. Ilość czytelników systematycznie wzrastała w związku z przejęciem zadań wspierania i doskonalenia kadr oświatowych. Od września 1971 roku naszą biblioteką kierował Jerzy Kozłowski, wieloletni nauczyciel szkół zielonogórskich. Jego zastępczynią była Danuta Saniewska-Telecka. Z usług PBW korzystało wtedy blisko 2500 czytelników.
Dla wizytatorów z Kuratorium Oświaty i Wychowania przygotowano i wyeksponowano w osobnej sali specjalny księgozbiór podręczny, prezentujący najnowsze publikacje z zakresu kierowania i zarządzania szkołą, problematyki wizytacji i hospitacji lekcji, oceny pracy nauczyciela oraz postępu pedagogicznego.
W 1975 roku zakończył się okres przeprowadzek. W ciągu 24 lat działalności Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka funkcjonowała w czterech siedzibach: na poddaszu kamienicy przy ul. Bolesława Chrobrego 21 (1951–1953), w dwuizbowym pomieszczeniu przy Placu Słowiańskim 9 (1954–1956), w Szkole Podstawowej nr 9 przy ul. Strzeleckiej (1957–1963) oraz w willi przy ul. Sienkiewicza 10 (1964–1975).
Projekt budynku opracowała inż. Adriana Kłosińska, a inwestycję sfinansowano z „Funduszu Budowy Szkół i Internatów”. Budowa trwała sześć i pół roku. Uroczyste otwarcie nowego gmachu odbyło się 6 czerwca, a patronat nad tym wydarzeniem objął ówczesny wojewoda zielonogórski Jan Lembas. Obie biblioteki – publiczna i pedagogiczna – funkcjonują w tym budynku do dzisiaj.
Rok 1975 to także czas reformy administracyjnej. Zlikwidowano powiaty i utworzono 49 województw. Działające od lat 50. powiatowe biblioteki pedagogiczne zostały włączone do Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej jako filie. W skład ówczesnej sieci bibliotek pedagogicznych wchodziło oprócz PBW w Zielonej Górze 10 placówek terenowych: w Gubinie, Krośnie Odrzańskim, Lubsku, Nowej Soli, Sulechowie, Szprotawie, Świebodzinie, Żaganiu, Żarach oraz w Wolsztynie, który znalazł się w granicach województwa zielonogórskiego [3].
We wrześniu 1987 roku dyrektorem została Aleksandra Zjawin, a zastępcą – Janina Wilczek. Miesiąc później (16 października) odbyła się uroczystość nadania naszej bibliotece imienia Marii Grzegorzewskiej – wybitnego humanisty, pedagoga, twórczyni Instytutu Pedagogiki Specjalnej. Akt nadania wręczył Kurator Oświaty i Wychowania w Zielonej Górze Henryk Baturo.
Lata 90. były dla biblioteki okresem licznych spotkań autorskich, wykładów, lekcji bibliotecznych dla uczniów szkół średnich, seminariów dla nauczycieli oraz konferencji, przybliżających pedagogom problemy edukacji czytelniczej (warto wspomnieć o wykładach prof. Marii Januszewicz z UZ nt. Tradycji romantycznych w okresie Młodej Polski).
W kwietniu 1991 roku nasza placówka uroczyście obchodziła jubileusz 40-lecia działalności. W programie obchodów znalazły się wystąpienia: dyrektora Dariusza Świdkiewicza Działalność PBW w Zielonej Górze na rzecz środowiska nauczycielskiego, Józefa Jackowskiego – kierownika filii w Nowej Soli oraz Stanisława Rzeźniczaka – kuratora Oświaty i Wychowania. Interesujący wykład na temat Roli biblioteki pedagogicznej w procesie edukacji wygłosiła dr Jadwiga Andrzejewska – pracownik Instytutu Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego.
Reforma systemu edukacji wprowadzona w kwietniu 2000 roku spowodowała większe zainteresowanie usługami i zbiorami Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej. Nastąpił znaczny wzrost odwiedzin, wypożyczeń i liczby nowych czytelników. Zbiory Biblioteki, łącznie z filiami, liczyły około 430 tysięcy książek.
Referaty na temat historii i dnia dzisiejszego PBW wygłosiły: Marzena Szafińska-Chadała i Jolanta Elżbieta Jordan, a Danuta Saniewska przybliżyła zagadnienie Roli bibliotek w systemie oświaty w okresie reform. Przygotowano okolicznościowe materiały: Informator o Bibliotece, Wykaz publikacji pracowników PBW w Zielonej Górze w latach 1951–2000 oraz spis nowości z zakresu pedagogiki, psychologii i zbiorów specjalnych.
1 marca 2006 roku w Czytelni uruchomiono Internetowe Centrum Informacji Multimedialnej, które powstało w ramach projektu Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego. Dzięki niemu biblioteka oferowała czytelnikom bezpłatny dostęp do komputerów i internetu. Centra multimedialne zostały również otwarte we wszystkich filiach.
• komputeryzacja,
• promocja placówki i jej działań w środowisku lokalnym,
• nawiązanie współpracy z nowymi instytucjami,
• podniesienie jakości pracy biblioteki.
We wrześniu 2007 roku rozpoczęto prace remontowe mające na celu radykalną zmianę wyglądu i poprawę warunków pracy w bibliotece. Odnowiono wszystkie pomieszczenia, zakupiono nowe meble i sprzęt multimedialny. W efekcie przeprowadzonych prac techniczno-remontowych biblioteka zyskała nowy i estetyczny wygląd, a standard świadczonych dla czytelników usług został podniesiony.
W 2008 roku dyrektor Szafińska-Chadała opracowała program „Informatyzacja Biblioteki”, który zgłosiła do dofinansowania w ramach „Kontraktu wojewódzkiego dla województwa lubuskiego na lata 2007–2008”. Pozytywna ocena projektu pozwoliła pozyskać środki na kompleksową komputeryzację biblioteki.
W styczniu 2009 roku rozpoczęto wdrażanie oprogramowania bibliotecznego PROLIB MARC 21 w celu komputeryzacji biblioteki. Tradycyjne katalogi przestały być jedynym źródłem informacji o naszych zbiorach. Do systemu w pierwszej kolejności zaczęto wprowadzać nowe książki, aby czytelnicy mogli je jak najszybciej wypożyczać za pośrednictwem katalogu online. Do tej pory wprowadzono do bazy około 20% naszych zbiorów.
* * *
Szeroka działalność biblioteki nie byłaby możliwa bez fachowej i dobrze przygotowanej kadry. Wszyscy nauczyciele bibliotekarze posiadają wyższe wykształcenie z przygotowaniem pedagogicznym oraz kwalifikacje bibliotekarskie. Osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych ukończyły ponadto studia podyplomowe z zakresu organizacji i zarządzania oświatą. Doświadczona kadra pedagogiczna zapewnia użytkownikom fachowe doradztwo w poszukiwaniach bibliograficznych oraz kompleksową obsługę czytelniczą i informacyjną.
Przez cały okres 60-letniej działalności Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka starała się zawsze jak najlepiej zaspokajać potrzeby szerokiego środowiska oświatowego: nauczycieli, pedagogów, studentów i uczniów. Zadanie to udawało się realizować za sprawą wsparcia organu prowadzącego oraz dzięki odpowiedzialnej kadrze kierowniczej i zaangażowanym nauczycielom bibliotekarzom, którzy zawsze rozumieli ideę i znaczenie upowszechniania literatury pedagogicznej dla rozwoju lubuskiej oświaty i nauki.
Małgorzata Lubieniecka-Siadaczka
PBW im. M. Grzegorzewskiej w Zielonej Górze
[1] Z listu czytelniczki - kierowniczki Sekcji Języka Polskiego Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Kadr Oświatowych w Zielonej Górze (1954).
[2] Zob. J. Żelichowska, Ewolucja funkcji oświatowej Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Zielonej Górze w latach 1945-1975, Zielona Góra 1978, s. 38-39 (praca magisterska).