Na „Imieninach u Doroty” – o księciu żagańskim Ludwiku Talleyrand-Périgord

Szczegóły

Odsłony: 1765

W niedzielę, 10 lutego 2019 roku, wSali Kryształowej odbyła się trzecia edycja pięknej imprezy kulturalnej „Imieniny u Doroty”, zainicjowanej przez Towarzystwo Przyjaciół Żagania.

Przy realizacji tak dużego przedsięwzięcia współpracowały ze sobą: Towarzystwo Przyjaciół Żagania, Pałac Książęcy, Centrum Kultury i Miejska Biblioteka Publiczna im. Papuszy w Żaganiu. Wkładem biblioteki była ciekawa prezentacja multimedialna.Po powitaniu przybyłych przez organizatorów Maria Piątek z Towarzystwa Przyjaciół Żagania wprowadziła wszystkich w atmosferę Wiednia z początku XIX wieku. Przypomniała o tym, że księżna Dorota Talleyrand-Périgord u boku wuja swojego męża, ministra Francji Maurycego Talleyranda, podczas kongresu wiedeńskiego (1814- 1815) zdobyła wielką sławę. Organizowane przez nią bale i przyjęcia cieszyły się uznaniem arystokratycznej i politycznej społeczności Wiednia oraz uczestników kongresu, a serwowane na nich dania iwina uznawane były za wyjątkowo wykwintne. Uczestniczyła w nich cała kongresowa elita. Podczas kongresu po raz pierwszy, jako taniec salonowy, wykonany został walc wiedeński. I właśnie od wysłuchania walca wiedeńskiego w wykonaniu Orkiestry Wojskowej z Żagania rozpoczęły się tegoroczne „Imieniny u Doroty”. Później nastąpiła prezentacja multimedialna. W tym roku przyjrzano się bacznie najstarszemu synowi księżnej Doroty, Napoleonowi Ludwikowi Talleyrand-Périgord, księciu Valencay i Żagania, następcy i wykonawcy testamentu matki. Urodził się 12 marca 1811 roku jako pierwsze dziecko Doroty, najmłodszej córki księcia Piotra Birona i Aleksandra Edmunda Talleyrand-Périgord. Zaaranżowany przez matkę Doroty, Annę Dorotę Biron i wuja Edmunda, Karola Maurycego Talleyranda związek nie był szczęśliwy. Starszy o parę lat Edmund nie zrezygnował ze swojego hulaszczego trybu życia. Jednak na świat przyszło z tego małżeństwa jeszcze dwoje dzieci: Dorota Charlotte Emilia (1812-1814) i Alexander Edmund (1813).W późniejszych latach księżna Dorota, matka Ludwika w poszukiwaniu miłości oddawała się romansom, których owocem były kolejne dzieci: Henrietta – urodzona potajemnie w lutym 1816 roku w Paryżu po zakończeniu romansu Doroty z Czechem Karolem Martinem Clamem; Józefina Paulina – urodzona w 1820 roku, której ojcem był wuj Edmunda, Karol Maurycy Talleyrand; Julia – urodzona w roku 1825; Antonina Pelagia Dorota Sabina – urodzona w 1827 roku z romansu z Theobaldem Piskatorym. Nieudane małżeństwo rodziców Ludwika szybko uległo rozpadowi, a Dorota bardzo zbliżyła się do wuja swojego męża, ministra Karola Maurycego Talleyranda, który najpierw podczas kongresu wiedeńskiego wykorzystał jej inteligencję i umiejętności towarzyskie do intryg i negocjacji, a w końcu, mając już 60 lat, sam się w niej zakochał. Owocem tego związku była właśnie Józefina Paulina – jedyna oficjalnie uznawana siostra przyrodnia Ludwika. Rodzice księcia rozwiedli się w roku 1824, ale Dorota do końca wspierała finansowo zrujnowanego i zadłużonego Edmunda. Z pensji wypłacanej przez nią i dzieci żył we Florencji aż do śmierci w roku 1872.Według informacji o edukacji księcia Ludwika, jego pierwszym wychowawcą był sekretarz Karola Maurycego Talleyranda, Amedee Thierry – dziennikarz, późniejszy profesor historii. Od roku 1820 nauczycielem Ludwika i jego brata Alexandra był nieznany bliżej pan Martin. Bracia nie mieszkali z matką, tylko z nim w osobnym apartamencie. Z nim chodzili też na wykłady do najbardziej renomowanych szkół. Chłopcy byli bardzo zżyci ze sobą, choć diametralnie się różnili. Siedemnastoletni Ludwik i piętnastoletni Alexander wraz z siostrami: ośmioletnią Józefiną Pauliną i trzyletnią Julią zamieszkali z matką w roku 1828, kiedy księżna Dorota kupiła zamek Rochecotte nad Loarą, w pobliżu majątku T. Piscatory’ego, ojca najmłodszej córki. Jesienią 1828 roku książę Ludwik ukończył naukę, a Karol Maurycy Talleyrand zaaranżował dla młodego, raptem siedemnastoletniego Ludwika małżeństwo ze starszą o rok księżniczką Anną Luizą Alix Montmorency. Ślub odbył się 26 lutego 1929 roku. Z tej okazji Ludwik od Karola Maurycego Talleyranda otrzymał posiadłość Valencay wraz z przyległościami i tytułem księcia Valencay. W latach 1837-1843 i 1882-1883 piastował tam  funkcję mera. W trakcie tego związku na świat przyszło pięcioro dzieci: 1830 – Karolina Walentyna; 1832 – Karol Wilhelm Fryderyk Maria Boson, późniejszy książę żagański; 1837 – Mikołaj Rudolf Wojciech, który – według tego, co zapisała w swoim pamiętniku druga żona Ludwika, Paulina – był pozamałżeńskim synem Alix z romansu z Gustawem de Monttessuy; 1833 – Maria Paulina Jolanta, zmarła w wieku niespełna trzech lat; Charlotte Dorota, która również zmarła w wieku dziecięcym w 1840 roku. W maju 1836 roku książę Ludwik razem z przyjacielem, księciem Orleanu Ferdynandem Filipem podróżował po krajach niemieckich, Austrii i Italii. W czerwcu przyjechał do Zatonia na Śląsku. W 1838 zmarł Maurycy Talleyrand, czyniąc księżną Dorotę główną spadkobierczynią swojej fortuny. Pochowany został 5 września 1838 roku razem ze swoim bratem, a teściem księżnej Doroty oraz niespełna trzyletnią córką Ludwika i Alix, Jolantą. Po pogrzebie księżna Dorota wydała za mąż siostrę Ludwika, Paulinę, ożeniła jego młodszego brata, Alexandra i sprzedała pałace w Paryżu i Berlinie. W tym czasie (1839) zmarła też jej najstarsza siostra, księżna żagańska Wilhelmina. Księżna Dorota znów zaczęła podróżować. W czerwcu 1840 roku razem z Ludwikiem przyjechała do swojego majątku Zatonie koło Zielonej Góry. Zleciła tam przebudowę rezydencji oraz zajęła się działalnością filantropijną, a Ludwik zaczął uczyć się języka niemieckiego.W roku 1843 księżna Dorota wygrała z siostrzeńcem proces i przejęła Księstwo Żagańskie. W Żaganiu zamieszkała wroku 1846. Pod jej rządami pałac, park i miasto rozkwitały, kwitło też życie towarzyskie i kulturalne w pałacu. 13 września 1858 roku zmarła żona Ludwika Anna Luiza Alix Montmorency. 4 kwietnia 1861 roku w Paryżu książę Ludwik poślubił szwagierkę swojej siostry Pauliny, wybraną mu przez matkę i bardzo przez nią lubianą wdowę Rachelę Elżbietę Paulinę z domu de Castellane, która z pierwszego małżeństwa miała już sześcioro dzieci. Małżeństwo Ludwika z Pauliną było związkiem bardzo udanym i w listopadzie 1862 roku na świat przyszło jedyne wspólne dziecko: Maria Dorota Luiza Valencay nazywana „Dolly”, w przyszłości dwukrotnie zamężna, po pierwszym mężu księżna zu Fürstenberg, zaś po drugim – hrabina de Castellane. Wszechstronnie wykształcona matka zadbała o rozwój talentu wokalnego córki i edukację muzyczną. Druga żona Ludwika, Paulina, zmarła w Berlinie (1895), ale pochowana została w Żaganiu. Jej kaplica nagrobna znajduje się na cmentarzu przy kościele „na górce”. Księżna żagańska Dorota de Talleyrand-Périgord panowała przez prawie 20 lat i dla rozwoju miasta położyła wiele zasług. W roku 1861, jadąc powozem z Zatonia do Żagania, uległa wypadkowi. Zmarła 20 września 1862 roku. Księciem Żagania, koordynatorem dzieła i wykonawcą testamentu księżnej Doroty został jej najstarszy syn, Napoleon Ludwik de Talleyrand-Périgord. Książę Ludwik wspierał lokalne inicjatywy rozpoczęte przez matkę, w dalszy rozwój miasta wniósł też własny wkład. Dokończył sfinansowaną jeszcze przez matkę przebudowę starej wieży ratuszowej w rynku. Sfinansował m.in.: nowoczesną instalację wodociągową do starych i nowych fontann, wykonanie zasłony obrazu na ołtarzu głównym w kościele parafialnym, ustawienie dwóch posągów Wiktorii przed wejściem do Pałacu, nowy most drewniany w kierunku wyspy na Bobrze (do dziś zwany Mostem Ludwika), zakup nowego zegara na wieży kościoła. Książę Ludwik współfinansował też inne inwestycje, m.in. budowę remizy strażackiej zwieżą stojącej do dziś przy ul. Rybackiej, most na Bobrze (obecnie Most Żaganny), prace wstępne nad budową linii kolejowej Żagań – Żary, budowę linii kolejowej Jankowa Żagańska – Przewóz. Za panowania księcia Ludwika w Żaganiu powstało wiele innych obiektów, m.in. gazownia przy obecnej ul. Przyjaciół Żołnierza, szosy w kierunku Żar, Kożuchowa i Nowogrodu Bobrzańskiego, seminarium nauczycielskie, nowocześnie wyposażony budynek poczty, budowano i modernizowano wodociągi miejskie. Książę Valencay, książę żagański Napoleon Ludwik Talleyrand-Périgord odszedł do wieczności 21 marca 1898 roku podczas snu w swoim apartamencie w Berlinie. Pogrzeb księcia odbył się cztery dni później w Żaganiu. Doczesne szczątki księcia Ludwika spoczęły w przebudowanym w1849 roku na polecenie księżnej Doroty kościele pw. świętego Krzyża razem z innymi katolickimi członkami rodziny książęcej. Wcześniej pochowana została w nim najstarsza siostra księżnej, Wilhelmina Katarzyna oraz sama księżna żagańska Dorota Talleyrand-Périgord. Po śmierci Ludwika księciem Żagania został jego syn Karol Wilhelm Fryderyk Maria Boson. O księciu żagańskim Ludwiku, jego życiu, rodzinie i wkładzie w rozwój Żagania mówiła prezes Towarzystwa Przyjaciół Żagania, Halina Dobrakowska. A potem była już muzyka dawna i współczesna. Orkiestra Wojskowa 11. LDKP grała, ale i towarzyszyła wykonawcom wokalnym. Śpiewali: Kamila Osuch, Bartosz Janowski i Szymon Rzeszowski. Na skrzypcach grała Weronika Ogrodniczak. Artur Żarneta z orkiestry wojskowej dla swojej mamy, również Doroty, i siostry wykonał solo utwór na ksylofonie. Orkiestrą na zmianę dyrygowali Adam Dudzic i Artur Roguski. To był piękny koncert, a w roli zapowiadającej kolejne utwory i wykonawców wystąpiła Teresa Zima ze Szprotawskiego Domu Kultury. Na koniec obecne na sali panie o imieniu Dorota otrzymały pamiątkowe karty imieninowe. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele władz miasta wraz z burmistrzem Andrzejem Katarzyńcem, a z Zatonia przyjechał Jarosław Skorulski, autor książek o księżnej Dorocie oraz prezes Stowarzyszenia „Nasze Zatonie”.

Urszula Sitarz
fot. Jan Mazur

Źródła:
K. Adamek-Pujszo, Talleyrandowie jako książęta żagańscy i ich rezydencja wŻaganiu (1862-1929), Zielona Góra 2017
K. Adamek-Pujszo, M. R. Świątek, Żagań znany i nieznany, Żagań 2002
J.P. Majchrzak, …więcej niż życie, Żagań 2004
J. Skorulski, Zatonie. Ślady historii, Zielona Góra 2012
Zatonie, red. J. Skorulski, Zielona Góra 2003