Książka – paszport do świata

Szczegóły

Utworzono: środa, 01, lipiec 2020 09:43

Odsłony: 1389

W roku szkolnym 2017/2018 w jednej z zielonogórskich szkół podstawowych podjęłam pilotażowe działania w ramach programu „Pasja czytania. Książka – korzenie iskrzydła”, którego celem była promocja czytelnictwa i budowanie kultury czytelniczej wśród uczniów.

Idea projektu rodziła się w mojej głowie z dwutorowej obserwacji rzeczywistości, przyglądałam się jej bowiem nie tylko jako aktywny czytelnik, socjolog, animator społeczny, nauczyciel akademicki. Pytania dotyczące poziomu i kształtu dziecięcego czytelnictwa były dla mnie personalnie tym istotniejsze, że zajmowały mnie jako rodzica. Były one pytaniami o czytelnictwo moich dzieci i ich rówieśników. W otoczeniu nastolatków mi najbliższych widziałam nie tylko aktywnych czytelników, ale też osoby nie czytające wcale, domy, wktórych żywa była kultura książki i takie, wktórych książka nie była obecna w żaden sposób. Zawodowo bezsprzecznymi były dla mnie dwie bardzo podstawowe prawidłowości: ta wskazująca na korelację aktywności czytelniczej z kapitałem kulturowym rodziny oraz druga, ukazująca przeobrażenia kierunku wpływu grup odniesienia (ze stopniową zmianą siły oddziaływania rodziny na rzecz grup rówieśniczych wraz z wejściem w okres dojrzewania). Równocześnie jako socjolog przyglądałam się nie tylko badaniom obrazującym stan czytelnictwa w Polsce prowadzonym przez Bibliotekę Narodową czy ukazującym stan czytelnictwa dziecięcego analizom zrealizowanym w oparciu o dane Instytutu Badań Edukacyjnych. Obserwowałam też działalność wielu podmiotów podejmujących aktywność w zakresie animacji czytelniczej: od uznanych niemalże za klasyczne ogólnopolskie akcje promujące czytanie „Cała Polska Czyta Dzieciom”, „Książka – stosuj codziennie”, „A Ty do czego używasz książek?”, „Zaczytane wakacje”, po wymykające się standardowym formom działania 3D Street Painting – uliczne dzieła z motywem książki w wykonaniu Tracy Lee Stum. Bardzo bliskie były mi obecne w literaturze przedmiotu założenia wskazujące, że najskuteczniejsza animacja czytelnictwa dziecięcego powinna sięgać form swobodnego, dobrowolnego, pozbawionego aspektu oceny uczestnictwa. Przyjmowałam, że młody czytelnik powinien móc czytać to, co zostało przez niego samodzielnie wybrane i sprawia mu autentyczną przyjemność obcowania z lekturą, tak by czytanie i książka miały szansę stać się czymś cennym i autentycznie istotnym. Równocześnie zakładałam, że najskuteczniejsze działania animacyjne powinny zawierać w sobie długofalowy, szerszy cel, być systematycznymi, a nie jedynie doraźnymi, wyrwanymi z kontekstu formami. Wiedziałam, że najlepiej, by były one tak zaprojektowane, aby ukazywać powiązanie książki z otaczającym ją światem, by książka była częścią codziennego, realnego życia zarówno czytelnika, jak i jego otoczenia. Uznawałam, że powinny one być tak pomyślane, by łączyć środowisko szkolne z domem rodzinnym, wychodzić poza szkołę czy bibliotekę i angażować nastoletnich (dziecięcych) uczestników, nauczycieli, bibliotekarzy, ale też rodziców, stając się punktem odniesienia i troski dla podejmowania działań wspólnych. W odniesieniu do takich założeń powstał projekt „Pasja czytania. Książka – korzenie i skrzydła”, mający na celu pobudzenie aktywności czytelniczej wśród uczniów stanowiących najbliższe otoczenie moich dzieci. Nazwa projektu nawiązywała do klasycznej myśli Dalajlamy: „Podaruj tym, których kochasz, skrzydła, by mogli latać, korzenie, aby wracali i powody, aby zostali”. Metafory zarówno korzeni, jak i skrzydeł uznałam wówczas za inspirujące i nośne. Korzenie pozwalają bowiem czerpać z tego, co istotne, włączając w dorobek wspólnoty, w tradycję, kulturę, nadając tożsamość zbiorową i indywidualną. Skrzydła umożliwiają wychodzenie poza granice tego, co znane, poza utarte schematy, nadając życiu wymiar transgresji, stając się szansą na poznanie bogactwa świata. Uznałam, że to książka właśnie jest szansą na symboliczne ukształtowanie zarówno pierwszego, jak i drugiego: można ją uznać za przepustkę do tożsamościowego budowania siebie, ale też szansę na wychodzenie poza – paszport do świata. W ten sposób zrodziła się równocześnie idea „paszportu czytelniczego”. Pierwotnie projektem objęto jedną klasę – ówczesną klasę piątą. Rok później do programu dołączyli uczniowie klasy czwartej. W obu grupach program jest wciąż realizowany (odpowiednio trzeci i drugi cykl). Założenia projektu zostały wstępnie omówione z wychowawcą klasy, rodzicami isamymi uczniami. W związku z akceptacją wszystkich włączających się w niego stron, każdy nastoletni uczestnik otrzymał paszport czytelniczy – książeczkę umożliwiającą systematyczne odnotowywanie przeczytanych pozycji. Każda strona paszportu przeznaczona była do zapisania jednego przeczytanego tytułu wraz z datą (przynajmniej wskazującą miesiąc lektury). W związku z tym, że program cyklicznie rozpoczynał się we wrześniu (wraz z początkiem roku szkolnego), uczestnicy zostali poproszeni o wpisanie w paszport jako pierwszych pozycji przeczytanych w okresie wakacji, a następnie o systematyczne uzupełnianie paszportu o adnotacje dotyczące lektur czytanych na bieżąco. W górnym rogu każdej ze stron paszportu umieszczono czterodzielny okrąg, pozwalający czytelnikowi na oznaczenie (zamalowanie, zakreślenie) typu przeczytanej treści: k – książka (ew. ebook – książka elektroniczna, na innym nośniku niż papierowy), s – komiks, a – audiobook (książka słuchana), c – czasopismo. Każdy wpis potwierdzał podpis rodzica. W uzgodnionych z uczniami cyklach, paszporty z lekturami zapisanymi w danym semestrze zbierał wychowawca klasy. Otrzymany paszport stanowić miał nie tylko zapis postępów czytelniczych, ale też stawał się podstawą wskazania (w czasie ustalonej przez uczestnikówlekcji) najaktywniejszego czytelnika. Decyzją zarówno uczniów, nauczycieli, jak i rodziców klasa uczestnicząca w projekcie każdy roczny cykl jego trwania kończyła czerwcowym wyjściem na lody. Trzy lata obserwacji skutków tego projektu pozwalają dostrzec niewątpliwe korzyści z niego płynące. Z pewnością stał się on działaniem skutecznie pobudzającym intensywność praktyk czytelniczych – jako wzajemna, codzienna mobilizacja czytelnicza dla samych uczniów. Narzędzie takie zyskali równocześnie rodzice (książka stała się punktem odniesienia dla prowadzenia wspólnych rozmów), wychowawcy i nauczyciele przedmiotowi (w trakcie trwania projektu w działania dotyczące przeczytanych przez uczniów książek w jednej z klas włączył się nauczyciel polonista – uczniowie przygotowują na ten temat prezentacje na lekcję języka polskiego). Forma paszportu, książeczki służącej systematycznemu zapisywaniu przeczytanych pozycji, pozwala nie tylko na ilościową obserwację poziomu i dynamiki czytelnictwa. Jest też zapisem wyborów lekturowych, umożliwia wyciąganie wniosków dotyczących praktyk czytelniczych realizowanych w ramach obowiązku szkolnego i poza nim, odnosi poziom aktywności czytelniczej do czasu wolnego, pozwala czasowo osadzić realizowane praktyki czytelnicze. Ma tym samym wysoki potencjał diagnostyczny – stając się cennym poznawczo materiałem informacyjnym, istotnym z punktu widzenia zarówno teorii, jak i praktyki działań w tym obszarze. W kształcie tu realizowanym projekt jest formą o wysokim potencjale animacyjnym. Przez fakt współpracy środowiska szkolnego i rodzinnego pozwala wyjść poza uwarunkowania wynikające z poziomu kapitału kulturowego danej rodziny, wykorzystując równocześnie kapitał instytucjonalny wpisujący się w system szkolny. Stanowi płaszczyznę podejmowania działań wspólnych. W związku z realizacją w grupie rówieśniczej (będącej istotną rozwojowo grupą odniesienia) umożliwia wykorzystanie tkwiącego w środowisku rówieśniczym potencjału wzorcotwórczego, stając się szansą na wzajemne motywowanie do czytania. Będąc formą swobodnego, dobrowolnego, pozbawionegoaspektu sformalizowanej oceny uczestnictwa, daje szansę na budowanie pozytywnej atmosfery i osobistego zaangażowania wobec książki, czytelnictwa oraz działań z nimi związanych. Przez swoją konstrukcję jest aktywnością długofalowo pobudzającą do czytania, stanowiąc część codziennego, realnego życia zarówno czytelnika, jak i jego otoczenia. Z uwagi na podejmowanie spersonalizowanych działań, program ten umożliwia budowanie bardzo zindywidualizowanych komunikatów zwrotnych, zarówno uwypuklających osiągnięcia czytelnicze (jednostkowe docenienie aktywności), jak i motywujących do podejmowania zintensyfikowanych działań w przyszłości (budowanie zachęt czytelniczych w bardzo podmiotowy sposób).Staje się to szansą na indywidualną pracę nad rozwojem nie tylko aktywności czytelniczej, ale też rozwojem osobowościowym uczniów w ogóle (co można postrzegać jako działanie o znaczącym potencjale wychowawczym). Wydaje się też, że jest on formułą potencjalnie wartościową biograficznie. Materialna forma paszportu-książeczki stanowi swoisty notatnik rozwoju kompetencji czytelniczych, zapis tożsamościowo istotnych działań, rezerwuar indywidualnej i zbiorowej pamięci dotyczącej wyborów i trendów czytelniczych, pamiętnik nastoletnich czytelniczych podróży. Pozostaje mieć nadzieję – wypraw istotnych rozwojowo, będących podobnie jak sam projekt symboliczną przepustką do świata.

Agnieszka Urbaniak