Warning: count(): Parameter must be an array or an object that implements Countable in /libraries/cms/application/cms.php on line 471
Wybory lekturowe czytelników z zakresu literatury pięknej - Bibliotekarz Lubuski

Wybory lekturowe czytelników z zakresu literatury pięknej

Na przykładzie Wypożyczalni Głównej WiMBP im. C. Norwida

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. C. Norwida w Zielonej Górze jest instytucją kultury, która z racji wielorakich funkcji dostrzega konieczność „aktywnego uczestnictwa w życiu środowiska, wychodzenia naprzeciw potrzebom czytelniczym i stosowania określonych działań zachęcających do stałych kontaktów z książką i samokształcenia" [1]. Jednym z podstawowych zadań biblioteki jest poznanie zainteresowań czytelników i ich analiza w celu zbadania preferencji i określenia tendencji czytelniczych. Wypożyczalnia Główna jako dział udostępniania zbiorów, ze względu na swoją specyfikę, wolny dostęp do zbiorów, bezpośredni kontakt z czytelnikiem, jest jednym z miejsc, dzięki którym biblioteka może rozwijać zadanie popularyzacji zbiorów, w tym przede wszystkim z zakresu literatury pięknej.

Pracownicy wypożyczalni najszybciej mogą rozpoznać zainteresowania czytelników, z którymi się spotykają, co z kolei „odgrywa ważną rolę w planowaniu działalności informacyjno-oświatowej biblioteki, kształtowaniu polityki gromadzenia księgozbioru oraz tworzeniu warsztatu informacyjnego" [2].

W celu próby zbadania preferencji czytelniczych należy określić proporcje wypożyczeń książek z zakresu literatury pięknej w rozróżnieniu na rodzaje – prozę, poezję i dramat. Do ogólnego zestawienia należy zaliczyć najchętniej czytane książki w podziale na gatunki literackie oraz przybliżyć listę cieszących się największym zainteresowaniem twórców literatury.

Wszelkie wnioski z niniejszej pracy nie są oparte na danych statystycznych, lecz na podstawie obserwacji, rozmów z czytelnikiem, wymiany opinii współpracowników, dokumentacji związanej z rejestracją i udostępnieniem zbiorów.

Ze względu na złożoność funkcji i zadań biblioteki można mówić o różnorodności użytkowników korzystających z WiMBP, są nimi: dzieci i młodzież ucząca się, studenci, czytelnicy aktywni zawodowo (pracownicy umysłowi, fizyczni i inni), emeryci i renciści. Tak szerokie spektrum utrudnia wyciągnięcie jednoznacznych wniosków na temat preferencji czytelniczych, jednak moim zadaniem jest przybliżenie zainteresowań czytelników literaturą piękną, stąd w pracy pominięte zostaną zestawienia dotyczące wypożyczeń literatury popularnonaukowej, cieszącej się zainteresowaniem wśród studentów (podręczniki akademickie i inne) czy pracowników naukowych, którzy z racji swoich profesji czytają literaturę fachową.

Czytelnicy wypożyczalni (przeznaczonej przede wszystkim dla osób dorosłych) poszukują różnorodnych treści w wypożyczanej lekturze. Potrzeby czytelnicze młodych osób i starszych czytelników różnią się. Czasem jednak można dostrzec wspólne tendencje.

Proporcje czytanej literatury pięknej wskazują na najwyższą liczbę wypożyczeń prozy. Można odnotować zdecydowany spadek czytanej poezji. Małe jest zainteresowanie poezją wśród osób aktywnych zawodowo, zdarza się, że poezję czytają czytelnicy starsi, sięgając raczej po autorów uznanych i mających od dawna stałe miejsce w panteonie wybitnych twórców niż po pozycje nowe z zakresu polskiej i obcojęzycznej poezji współczesnej. Do popularnych autorów poezji należą Wisława Szymborska i ks. Jan Twardowski.

Wypożyczenia dramatu odnotowuje się wśród studentów polonistyki lub pokrewnych dziedzin humanistycznych oraz młodzieży w wieku licealnym. Nie zauważa się wysokiej liczby wypożyczeń dramatu, szczególnie wśród osób starszych. Młodzież wypożycza ten rodzaj literatury tylko w zakresie listy lektur obowiązkowych, czasem młodzi ludzie bywają zainteresowani klasyką dramatu, lecz trudno tu mówić o wyraźnych preferencjach.

Zdecydowanie największą popularnością wśród czytelników cieszy się proza. Wśród gatunków należy wymienić: fantasy, powieści kryminalne i sensacyjne, horror, thriller, tzw. literaturę kobiecą, powieści obyczajowe, powieści podróżnicze, reportaże z podróży, książki autobiograficzne.

Książki z gatunku fantasy lub te z pogranicza horroru i realizmu magicznego wypożyczane są głównie przez młodzież w wieku szkolnym, jeszcze częściej przez studentów. Trudno zaobserwować szersze zainteresowanie tym gatunkiem literatury pięknej wśród pozostałej grupy odwiedzających bibliotekę. Do najpopularniejszych autorów gatunku należy John Ronald Reuel Tolkien i jego słynna trylogia Władca Pierścieni, jednak dzieła mistrza tego gatunku nie są już tak często wypożyczane. Większym zainteresowaniem cieszą się niezmiennie powieści Stephena Kinga, którego twórczość z pogranicza horroru, fantasy i sensacji, wielokrotnie ekranizowana, nie pozostaje obojętna. Jednakże młodzi miłośnicy fantasy cenią nie mniej innych autorów, do których należą: Dean Koontz, Jacek Dukaj, Terry Prachett, Andrzej Sapkowski, Jacek Piekara, Szczepan Twardoch, Nik Pierumow, Wiktor Pielewin, Jacek Komuda, Maria Lidia Kossakowska.

Warto podkreślić, że wyróżniają się sporym zainteresowaniem wśród młodzieży książki dotyczące opowieści o bohaterach wampirycznych, na podstawie których powstały adaptacje filmowe. Do nich zaliczamy: cykl Kroniki wampirów Anne Rice, z najpopularniejszą książką serii – Wywiad z wampirem. Jeszcze częściej czytaną autorką jest Stephenie Meyer i jej saga Zmierzch. Młodzi czytelnicy dopytują także o książki związane z bohaterami seriali telewizyjnych, wśród których odnaleźć można przede wszystkim pozycje lekturowe dotyczące słynnego doktora House'a, stąd także Hugh Laurie, odtwórca głównej roli w amerykańskim serialu, stał się poszukiwanym autorem.

Niesłabnące zainteresowanie czytelników ukierunkowane jest na powieści kryminalne i sensacyjne. Czytelnicy poszukują różnych odmian tych gatunków, takich jak kryminał prawniczy, thriller, horror, thriller medyczny. Książki o tej tematyce znajdują uznanie wśród czytelników niezależnie od wieku, płci i statusu społeczno-zawodowego. Zgodnie z ogólnoświatowymi tendencjami, czytelnicy poszukują często kryminałów skandynawskich. Autorami najbardziej uznanymi są: Stieg Larsson, którego książki są ciągle w obiegu czytelniczym, oraz Henning Mankell. Innymi autorami powieści sensacyjno-kryminalnych, thrillerów psychologicznych, znajdujących uznanie wśród czytelników, są twórcy amerykańscy, przede wszystkim: Harlan Coben, Alex Kava, Lee Child, Graham Masterton, John Grisham, James Patterson. Popularnym polskim autorem gatunku jest Marek Krajewski, rosyjskimi poczytnymi autorami sensacji są: Borys Akunin, piszący kryminały o akcji rozgrywającej się na tle carskiej Rosji, oraz Aleksandra Marinina. Nadal czytelnicy poszukują utworów klasyka gatunku, Agathy Christie. Na uwagę zasługuje fakt ciągłej popularności książek Dana Browna; twórca bestsellerów jest jednym z najczęściej wypożyczanych autorów.

Powodzeniem cieszą się także książki z gatunku tzw. literatury kobiecej. Są to powieści pisane przez kobiety i adresowane do kobiet. Literaturze tej często zarzuca się „zbytnią drobiazgowość opisu, przesadne upodobanie do stylu ozdobnego, nadużywanie metafor i innych chwytów ornamentacyjnych" [3], lecz definicja literatury dla kobiet wykracza poza podstawowe rozumienie terminu, który zamyka ten gatunek jedynie w ramach romansu. Próby pełniejszej definicji wykazują, że literatura kobieca to „zbiór utworów kobiecego autorstwa, odwołujących się do kobiecych doświadczeń egzystencjalnych lub przedstawiających sytuację kobiety w świecie" [4]. Kobiety, częściej starsze, w wieku emerytalnym, chętnie czytają literaturę romansową, poszukując w lekturze wytchnienia od codzienności. Do popularnych autorek tego gatunku należą: Danielle Steel, Nora Roberts, Meg Cabot, Monika Szwaja, Joanna Chmielewska, Małgorzata Kalicińska, Maria Nurowska, Katarzyna Grochola. Chmielewska, znana bardziej z powieści kryminalnych, zaskarbiła sobie uznanie. Katarzyna Grochola stała się dla czytelniczek odzwierciedleniem kobiety zdystansowanej do życia i siebie samej, pokazującej proste prawdy w skomplikowanym świecie. Nora Roberts, pisząca pod pseudonimem Robb, dowiodła, że historię romansową można wpleść w kryminał, thriller, wielopokoleniową sagę, powieść sensacyjną, obyczajową, przygodową czy historyczną, a nawet fantastyczną. Trzeba dodać, że obok wyraźnie tendencyjnych książek tego gatunku, czytelniczki WiMBP poszukują często lektur o wyższym walorze artystycznym. Czytane są także książki obyczajowe, sagi, powieści o tle historycznym. Do poczytnych autorów tych gatunków należą: Jodi Picoult, Nicholas Sparks, Santa Montefiore, Roma Ligocka, Jane Austin.

Czytelnicy poszukują także powieści z pogranicza tematyki psychologicznej, obyczajowej, które spełniają zadanie „poradników", interpretujących rzeczywistość w magicznym wymiarze, traktujących życie jako drogę wiodącą przez trud doskonalenia duchowego. W kręgu podobnych powieści najpoczytniejszy okazuje się nadal Paulo Coelho, autor częściej wypożyczany przez młodszych czytelników. Warto zauważyć także innych twórców literatury obcojęzycznej, których pozycje lekturowe cieszą się popularnością, są nimi: Eduardo Mendoza, Gabriel Garcia Marquez, William Wharton, Eric Emmanuel Schmitt, Doris Lessing, Mario Vargas LIosa, Umberto Eco, Haruki Murakami, Orhan Pamuk. Spośród tego rodzaju obcojęzycznej literatury tłumaczonej na język polski zainteresowanie czytelników bywa zmienne, wzrasta w sytuacjach, kiedy dany autor zostaje dostrzeżony przez media po wydaniu kolejnej bestsellerowej powieści lub otrzymaniu nagrody literackiej, tak jak w przypadku prozy Mario Vargasa LIosy. Są jednak autorzy, tacy jak Eric Emmanuel Schmitt, William Wharton czy Umberto Eco, którzy bywają wypożyczani stale, częściej jednak przez kobiety. Wśród polskich autorów, piszących powieści obyczajowe, bardziej intelektualne, ujmujące los ludzki w perspektywie uniwersalnej, można wymienić: Wiesława Myśliwskiego, powszechnie mniej znanego czytelnikom, oraz Janusza Leona Wiśniewskiego. Powieść tego pisarza pt. S@motność w sieci cieszy się dużą popularnością. Mężczyźni wolą powieści historyczne, także te oparte na faktach, stąd poczytnym autorem okazuje się Bogusław Wołoszański. Odbiorcami literatury z pogranicza reportażu także częściej bywają mężczyźni. Pośród mistrzów tego gatunku króluje Ryszard Kapuściński. Często czytelnicy dopytują o powieści mające charakter felietonowy, stąd w ich wyborach pojawia się także twórczość Marcina Wolskiego, Mariusza Szczygła, ostatnio zaś Janusza Głowackiego.

Na uwagę zasługuje odrębny gatunek literacki, niezwykle popularny wśród czytelników – powieść podróżnicza i autobiograficzna. Korzystający z biblioteki stale poszukują powieści znanych podróżników, którzy spisali wyprawy z lekkością wytrawnego gawędziarza, o dużej liczbie anegdot i aluzji literackich. Do najbardziej lubianych autorów należą: Wojciech Cejrowski, Beata Pawlikowska, Martyna Wojciechowska. Nierzadko też wypożyczane są powieści Waris Dirie, takie jak Kwiat pustyni czy Córka Nomadów. Czytelnicy doceniają walory wydawnicze tych książek, aktualność przekazywanych treści. Teksty te zaspokajają ciekawość, dostarczają wiedzy o odległych krajach i kulturach, spełniają funkcje poznawcze.

Pozostałe wybory czytelników są mocno zindywidualizowane, brak tu już wyraźnie zarysowanych tendencji, bywają czytelnicy poszukujący lektur mało popularnych autorów, ceniący sobie powrót do twórców sławnych dawniej, dziś już nieco zapomnianych, takich jak np. Aleksander Sołżenicyn, Lew Tołstoj, Aleksander Dumas. Większość czytelników nie ogranicza się do wypożyczeń jednego gatunku literackiego, często poszerzają oni zakres zainteresowań. Spora część korzystających z wypożyczalni sięga po książki popularnonaukowe, historyczne, religioznawcze (np. traktaty Jana Pawła II), poradniki, książki z zakresu psychologii, socjologii, które bywają dla nich ekwiwalentem porad specjalistycznych.

Wybory lekturowe czytelników z zakresu literatury pięknej są wielorakie. Część z nich podyktowana jest ogólnoświatowymi tendencjami w literaturze popularnej, ponieważ wśród poczytnych autorów znajdują się ci, których utwory nie schodzą z list bestsellerów, jak Brown, Coben, King, Coelho czy Koontz. Czasem poczytność uzależniona jest od aktualnej popularności autora, który bywa obecny w środkach masowego przekazu i promowany w programach telewizyjnych, jednak i takie zainteresowanie może okazać się chwilowe, jeśli walor artystyczny ich książek okazuje się mierny. Popularność literatury fantasy, horroru wynika z budowania przez autorów tychże gatunków alternatywnych światów, gdzie biologia i fizyka współdziałają z magią i nadnaturalnymi mocami, a bohaterami są niedoświadczeni wybrańcy kształtujący osobowość w toku akcji. Te wartości są z pewnością poszukiwane przez młodych ludzi. Zainteresowaniem cieszą się także utwory, które doczekały się adaptacji filmowych, takie jak Władca Pierścieni Tolkiena, List w butelce Sparksa, Dom nad rozlewiskiem Kalicińskiej. Popularni są również autorzy, którzy zostali wyróżnieni literacką nagrodą Nobla. Złą tendencją jest tak małe powodzenie poezji. Prawdopodobnie fakt ten kojarzyć należy z niewielką popularyzacją tego rodzaju literackiego. Zauważyć można jednak niewielki wzrost zainteresowania regionalnymi autorami poezji.

Praca z użytkownikiem biblioteki wymaga ciągłej atencji od bibliotekarza, ważne jest odpowiednie poznawanie księgozbioru, ponieważ „rozwój czytelnictwa zależy w dużej mierze od wartości zgromadzonego księgozbioru i dobrej informacji o nim, a także wiedzy bibliotekarza o czytelnikach i otoczeniu społeczno-kulturalnym biblioteki" [5]. Bibliotekarze powinni więc starać się ukierunkowywać gusta czytelników, zachęcać ich do poszukiwań utworów literatury wysokiej, pozwalając jednocześnie na swobodny wybór lektur, tak by nie zagubić przesłania o przyjemności płynącej z czytania tego, co dla każdego z osobna wartościowe.

  
Magdalena Telega

WiMBP im. C. Norwida w Zielonej Górze

  

[1] M. Świderska-Wasik, Praca z czytelnikiem w bibliotece. Wybrane zagadnienia, Warszawa 1990, s. 9.

[2] Tamże, s. 23.

[3] G. Borkowska, Metafora drożdży. Co to jest literatura/poezja kobieca, „Teksty Drugie" 1995, nr 3/4, s. 34.

[4] G. Borkowska, O „młodej" prozie kobiecej, „Teksty Drugie" 1996, nr 5, s. 57.

[5] M. Świderska-Wasik, dz. cyt., s. 18.